Beogradska tvrđava je jedna od najstarijih i najlepših evropskih fortifikacija čije se nastajanje vezuje za kraj stare i početak nove ere i za boravak Rimljana na ovim prostorima. Posle pada Rimskog carstva tvrđavu su obnovili vizantijski carevi Anastasije i Justinijan – prvih decenija šestog veka. Veoma značajna za današnji oblik i organizaciju prostora tvrđave bila je obnova koju je izveo despot Stefan Lazarević u periodu između 1404. i 1427. godine. Tvrđavu osvajaju Turci 1521. godine, a 1690. osvajaju je Austrijanci. Veliki graditeljski zahvat preduzeli su Austrijanci za vreme svoje druge okupacije, između 1717. i 1739. godine. Obnova je izvedena po planovima generala Nikole Doksata de Moreza. Srbi su konačno preuzeli tvrđavu od Turaka 1867. godine. Narednih osam decenija u Beogradskoj tvrđavi boraviće srpska, odnosno jugoslovenska vojska. Beogradsku tvrđavu čine Gornji i Donji grad sa istočnim i zapadnim podgrađem. Danas je ona prostorna kulturno-istorijska celina sa statusom kulturnog dobra od izuzetnog značaja za Republiku.
Gornji grad
Spoljna Stambol-kapija
Sagrađena je između 1750. i 1760. godine od fino tesanog kamena. Zasvedena je poluobličastim svodom, sa masivnim dvokrilnim vratima ojačanim sa spoljne strane masivnim horizontalnim pločama od kovanog gvožđa. U Unutrašnjosti kapije nalaze se niše, kazamati i prostorije za srtažu. Prolaz kroz Stambol-kapiju je, u stvari, prilaz usečen u grudobran i pojačan sa pozadinom od opeka, sa dva bočna stupca sa okruglim otvorima za topove branilaca prolaza. Izgradili su ga Austrijanci u 18. veku.
Unutrašnja Stambol-kapija
Ova kapija nalazi se preko puta zgrade straže na Velikom ravelinu (galerija Prirodnjačkog muzeja), u sredini visokog zida od opeke. Građena je u 18. veku (1750) od fino tesanih kamenih blokova, zasvedena poluobličastim svodom, sa istovetnim masivnim vratima kao i na spoljnoj Stambol-kapiji, sa brojnim prostorijama, kazamatima, magacinima i komunikacijama u masivu zida. Kapiji se prilazi preko nasipa koji je zamenio nekadašnji pokretni most. Prilaz brane dva moćna isturena bastiona sa leve, odnosno zapadne strane (ispod zgrade Vojnog muzeja) i desne, odnosno istočne strane.
Karađorđeva kapija
Nalazi se na zapadnom kraju ravelina i predstavlja pandan Stabmol kapiji, kroz koju se ulazilo sa strane velikog Kalemegdana (od Spomenika zahvalnosti Francuskoj). Sagrađena je u 18. veku. Ime je dobila po vođi Prvog srpskog ustanka koji je 1806. godine kroz nju ušao u tvrđavu. Turci su ovu kapiju zazidali 1813. godine, a most prema njoj porušili, da bi zatrpali trag ovom, za njih nemilom događaju. kapija je otvorena tek posle Drugog svetskog rata.
Sahat-kapija i Sahat-kula
Sagrađene su u doba austrijske okupacije u 18. veku i naslanjaju se na srednjovekovni zid Gornjeg grada. Osmougaona barokna kula ima sat po kojem su i kapija i kula dobile ime. Sahat-kapija ima slične elemente kao i prethodne kapije iz 18. veka – kazamati za smeštaj straže, oružja i raznog drugog vojnog materijala.
Južna kapija
Nalazi se zapadno od Sahat-kapije, neposredno u njenoj blizini (do 1988. godine bila je zazidana i zaslonjena jednom građevinom iz novijeg vremena). Izgrađena je u 18. veku od kamena na mestu neke starije kapije. U unutrašnjim prostorijama nalazi se muzejska postavka posvećena istorijskom razvoju Beogradske tvrđave.
Kralj-kapija
Kralj-kapija ili Zapadna kapija izgrađena je na mestu starije, srednjovekovne kapije, u vreme austrijske rekonstrukcije tvrđave, oko 1725. godine, u baroknom stilu, sa poluobličastim svodom i prostorijama u unutrašnjosti bedema. Sa spoljne strane ima pokretni most.
Izgrađena je u vreme austrijske rekonstrukcije, oko 1725. godine, na mestu starije srednjevekovne kapije. Ispred nje je pokretni most.
Defterdarova kapija i česma Mehmed-paše Sokolovića
Kapija je prolaz i veza sa Donjim gradom. Sačuvala je izgled iz 18. veka, iz vremena austrijske rekonstrukcije. U neposrednoj blizini je česma Mehmed-paše Sokolovića, koja je podignuta u 16. veku. Turski vezir Mehmed-paša Sokolović bio je Srbin poreklom, a česmu je podigao da bi obeležio jedan od svojih ratnih uspeha. Austrijanci su je u obnovi tvrđave između 1717. i 1739. godine zatrpali zbog otvaranja prolaza kroz Defterdarovu kapiju. Česma je otkopana 1938. godine, a restaurirana 1989. godine.
Despotova kapija i kula
Kapija i kula sagrađene su u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića, između 1404. i 1427. godine. U srednjem veku tu se nalazio glavni ulaz u tvrđavu. Kula se danas koristi kao narodna opservatorija sa odgovarajućom opremom za posmatranje nebeskih tela i stalnom tematskom izložbom koja je priređena u unutrašnjim prostorijama kule. Zajedno sa Zindan-kapijom i kulom predstavlja autentičan srednjevekovni ambijent Gornjem gradu, koji je relativno dobro očuvan. Masivna četvorougaona Despotova kula navisuje Gornji grad i svojom monumentalnošću doprinosi opštem izgledu tvrđave.
Zindan-kapija sa kulama
Glavni i najbolje utvrđeni ulaz u srednjovekovnu tvrđavu, sastoji se od lučno zasvedene kapije sa visećim mostom ispred i dve okrugle kule koje flankiraju kapiju sa obe strane. Kapija ima nusprostorije i masivna vrata čija su krila okovana gvožćem. Zindan kule su identične po obliku i nameni, ali nisu međusobno povezane kumunikacijama. Njihov gornji deo završava se zupčasto, zbog specijalno izgrađenih zaklona izbačenih na konzole. To su „mušarabije“ (što znači „nos za katran“) ili „mašikule“, koje su bile veoma funkcionalne i pogodne za odbijanje neprijatelja koji je dolazio pod sam zid. Kule su međusobnom konstrukcijom bile podeljene na nekoliko spratova, sa unutrašnjom komunikacijom i posebnom namenom za svaki sprat. Podrumi kula korišćeni su kao tamnice („zindan“), veoma hladne i mračne. Ovaj kompleks je izgrađen u 15. veku.
Leopoldova kapija
Podignuta je između 1688. i 1690. godine, za vreme vladavine cara Leopolda, čije ime nosi. Nalazi se ispred Zindan-kapije, a prolaz prema kapiji proteže se pored Zoološkog vrta.
Zgrada straže na Velikom ravelinu (Galerija Prirodnjačkog muzeja)
Ovo zdanje, koje se nalazi naspram Unutrašnje Stambol-kapije, jedna je od najstarijih beogradskih kuća. Prema najnovijim saznanjima, sagrađena je u periodu između 1825. i 1835. godine za smeštaj tvrđavske straže, koja je čuvala glavni prilaz Stambol-kapiji. Do devedesetih godina 20. veka, kada su izvedeni temeljni konzervatorsko-restauratorski radovi, tu se nalazio Muzej šumarstva i lova.
Vojni muzej
Zgrada u kojoj se danas nalazi Vojni muzej građena je u periodu 1923-1924. godine za potrebe Kartografskog vojnog instituta. Vojni muzej je osnovan 1878. godine, a za javnost otvoren 1904. godine. Tokom dva svetska rata Vojni muzej je pljačkan od strane austrougarske i nemačke vojske. U zgradi nekadašnjeg Kartografskog instituta Vojni muzej se nalazi od 1961. godine.
Zavod za zaštitu spomenika kulture grada
Zavod je osnovan 1960. godine. Nalazi se u zgradi koja je krajem 19. veka podignuta za potrebe srpske vojske. Dograđena je u vremenu između 1923. i 1927. godine. Pored ove zgrade nalazila se jedna slična, starija, koja je srušena krajem pedesetih godina prošlog veka. U njoj se nekada nalazio Vojni muzej.
Spomenik „Pobednik“
U samom zapadnom uglu Gornjeg grada Beogradske tvrđave „Pobednik“ je postavljen početkom oktobra 1928. godine. Bronzana statua delo je vajara Ivana Meštrovića. Spomenik je trebalo da bude postavljen na Terazijama kao deo veće vajarske kompozicije sa monumentalnom česmom. Česma nikada nije bila sagrađena, a zbog otpora javnosti da se naga muška figura postavi u centar grada rešeno je da Meštrovićevo delo bude postavljeno na najistaknutijem mestu Beogradske tvrđave. Ime i postavljanje spomenika povezani su sa obeležavanjem desetogodišnjice proboja Solunskog fronta.
Spomenik despotu Stefanu Lazareviću
Spomenik despotu Stefanu Lazareviću, za vreme čije vladavine (1404-1427) Beograd prvi put postaje prestonica srpske države, delo je vajara Nebojše Mitrića. Bronzana statua postavljena je u Gornjem gradu.
Istočno podgrađe
Crkva Ružica
U 18. veku ovo crkveno zdanje bilo je barutni magacin. Pretvoreno je u crkvu po prelasku tvrđave u srpske ruke 1867. godine. Krajem 19. veka bila je garnizonska crkva. Ikonostas crkve delo je kaluđera Rafaila Momčilovića. Ispred ulaza u crkvu nalaze se dve bronzane skulpture srpskih ratnika. Figure su delo ruskog arhitekte Nikole Krasnova.
Crkva svete Petke
Podignuta je 1937. godine iznad izvora za koji se veruje da je čudotvoran. Na tom mestu nalazila se stara kapela koja je podignuta posle 1867. godine. Projekat za gradnju crkve uradio je arhitekta Momir Korunović.
Jakšićeva kula
Građena je u periodu između 11. i 15. veka, kao ugaona osmostrana odbrambena kula. U rekonstrukciji po planovima Nikole Doksata de Moreza gubi odbrambeni značaj, te je zato uklonjena. Rekonstrukcija Jakšićeve kule izvedena je 1937. godine.
Kosturnica branilaca Beograda
Nalazi se u severnom delu podgrađa, u zidu ispod Jakšićeve kule, a izgrađena je 1937. godine prilikom rekonstrukcije šireg prostora. U njoj se nalaze kosti branilaca Beograda 1914-1915. godine koje su pronađene prilikom kopanja temelja za Crkvu svete Petke.
Donji grad
Ostaci Mitropolije beogradske
Ostaci ovog kompleksa otkriveni su na padini prema Donjem gradu, jugozapadno od Istočne kapije. Pronađen je deo mermernog nadvratnika portala mitropolijske crkve Uspenja Bogorodice na kojem se nalazi ktitorski natpis despota Stefana Lazarevića. Deo otkrivenog kompleksa su i ostaci reprezentativnog zdanja iz prve polovine 15. veka. Pretpostavlja se da su to ostaci mitropolijskog dvora.
Amam u Donjem gradu
Pretpostavlja se da su ga sagradili Turci krajem 18. veka, kao objekat javnog karaktera. Na tom mestu se nalazio barutni magacin. Krajem 19. veka amam je pretvoren u vojničku kuhinju. Restauracijom 1962. godine građevini je vraćen prvobitni izgled i tu je smešten Planetarijum Astronomskog društva „Ruđer Bošković“
Topolivnica
Zdanje se nalazi iza KapijeKarla VI, uz severoistočni bedem. Zgrada je sagrađena u drugoj polovini 18. veka. Godine 1807. ona Karađorđevim ustanicima služi kao topolivnica, a 1813. Turci je pretvaraju u vojničku kuhinju. Danas se u njoj nalazi Centar za istraživanje Beogradske tvrđave u okviru Arheološkog instituta SANU.
Kula Nebojša
Bila je najznačajniji odbrambeni objekat severoistočnog bedema. Pretpostavlja se da je sagrađena u 15. veku, ali ima i mišljenja da je mnogo starija – da potiče iz druge polovine 11. veka. Ime je dobila po mnogo starijoj i poznatijoj kuli koja se nalazila u Gornjem gradu Beogradske tvrđave. Kula Nebojša poznata je kao tamnica u kojoj su Turci ubijali svoje zarobljene neprijatelje.
Vidin-kapija
Izgradili su je Austrijanci u 18. veku kao deo odbrambenog sistema Donjeg grada prema Dunavu. Nalazi se u osovini aleje prema Kapiji Karla VI.
Kapija Karla VI
Izgradili su je Austrijanci 1736. godine na ulazu u Donji grad kao slavoluk u čast cara Karla VI, osvajača Beograda. Jedna je od malobrojnih sačuvanih baroknih građevina u Beogradu. Iznad ulaza sa istočne strane nalazi se monogram Karla VI, a na zapadnoj strani prikazan je grb Tribalije.